យល់ដឹងតាមក្រិត្យ យល់ពិតតាមធម្មជាតិ
សម្មាទិដ្ឋិ ប្រែថា សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវ ឬថា គំហើញត្រូវ ពាក្យនេះធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រើនកើតមន្ទិលសង្ស័យថាតើយល់ឃើញដូច ម្តេចទៅទើបឈ្មោះថា យល់ឃើញត្រូវ?
មុននឹងពិចារណាពាក្យថា សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវ សូមបកស្រាយពាក្យថា ត្រូវ សិន តាមធម្មតា នៅពេលយើងពិចារណាថា អ្វីណានីមួយត្រូវឬមិនត្រូវ យើងត្រូវមានអ្វីមួយជាក្រិត្យឬជាគោលទុកជាមុន បើរឿងណាមួយត្រូវតាមក្រិត្យឬគោលនោះ យើងក៏ចាត់ទុកថា ត្រូវ ឬ ត្រឹមត្រូវ បើខុសពីគោលឬក្រិត្យនោះ យើងហៅថា ខុស ដូចជា យើងឲ្យក្មេងយកលេខ ៥ បូកនឹងលេខ ៥ បើក្មេងឆ្លើយថា ១០ យើងក៏ប្រាប់ថា ត្រូវ ព្រោះយើងមានក្រិត្យឬគោលថា ៥+៥=១០ បើក្មេងឆ្លើយផ្សេងពីនេះ យើងក៏ប្រាប់ថា ខុស ព្រោះខុសចាកក្រិត្យឬគោលដែលកំណត់ ។
ក្រិត្យឬគោលទាំងឡាយដែលយើងកំណត់នោះ អាចថា យើងកំណត់ទុកដោយខ្លួនឯងក៏បាន ឬអាចជាគោលដែលមហាជនសន្មតឡើងនិងទទួលស្គាល់ក៏បាន ឬអាចជាបទពិសោធរបស់មហាជនក៏បាន ឬអាចជាសេចក្តីពិតតាមធម្មជាតិក៏បាន ។
នៅក្នុងសហរាជាណាចក្រ មានសមាគមរបស់ក្រុមមនុស្សដែលជឿថា ផែនដីសំប៉ែត សមាជិករបស់សមាគមនោះកំណត់គោលទុកដោយខ្លួនឯងថា ផែនដីសំប៉ែត បើអ្នកណាប្រាប់ថា ផែនដីសំប៉ែត គេក៏ចាត់ទុកថា ត្រូវ ព្រោះត្រូវតាមក្រិត្យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គេដោយឥតគិតដល់សេចក្តីពិតយ៉ាងណានោះទេ បើអ្នកណាប្រាប់ថា ផែនដីមូល គេក៏ចាត់ទុកថា ខុស ព្រោះខុសចាកគោលរបស់គេទោះបីបើការណ៍ពិត គឺ ផែនដីមានសណ្ឋានមូលក៏ដោយ យ៉ាងនេះហៅថា ក្រិត្យឬគោល ដែលបុគ្គលសន្មតឡើងដោយខ្លួនឯងតាមលំនឹកឬសេចក្តីប្រកាន់របស់ខ្លួនដោយឥតគិតដល់សេចក្តីពិតឡើយ ។
គោលច្បាប់និងសីលធម៌ច្រើនតែជាគោលដែលមនុស្សភាគច្រើនសន្មតឡើងនិងទទួលស្គាល់ក្នុងចំណោមមនុស្សផងគ្នា ដូចជា គ្រិស្តសាសនិកជនទទួលស្គាល់ថា ការសម្លាប់សត្វជាអាហារមិនមានបាបទេ បើមានអ្នកណាមួយនិយាយថា ការសម្លាប់សត្វជាអាហារមានបាប គេក៏ចាត់ទុកថា ខុស នេះជាឧទាហរណ៍ខាងសីលធម៌ គោលច្បាប់បញ្ញត្តទុកថា នរជនដែលមានសាក្សីបុគ្គលអះអាងចងឆ្វាក់ថាបានប្រព្រឹត្តបទល្មើស តោងតែទទួលទោស ទោះបីបើនរជនខ្លះអាចមិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសក៏ដោយ ព្រោះខុសចាកគោលច្បាប់ដែលមនុស្សភាគច្រើនបញ្ញត្តទុកនិងទទួលស្គាល់ ។
ក្រិត្យឬគោលខ្លះអាចសន្មតឡើងចាកបទពិសោធរបស់មនុស្សភាគច្រើន ដូចជា មនុស្សមនាធ្លាប់សង្កេតឃើញមកថា គ្រូពស់ភាគច្រើននៅទីបំផុតក៏ត្រូវស្លាប់ព្រោះពស់ចឹក ទើបកំណត់ទុកជាគោលថា គ្រូពស់ស្លាប់ព្រោះពស់ កាលបើឃើញអ្នកណាមួយចាប់ផ្តើមធ្វើជាគ្រូពស់ ក៏ម៉ៅយកថា តទៅ គាត់នឹងត្រូវស្លាប់ព្រោះពស់ ។
ក្រិត្យឬគោលខ្លះអាចជាសេចក្តីពិតតាមធម្មជាតិដែលកើតឡើងឬមានឡើងដោយឯកឯង ឬតាមធម្មតារបស់ធម្មជាតិនោះ ៗ មិនអាស្រ័យទៅលើអារម្មណ៍ សម្មតិកម្មឬបញ្ញត្តិរបស់មនុស្សនោះទេ ដូចជា យើងដាំស្វាយ ផលដែលយើងទទួលបាន គឺ ស្វាយ ទោះបីអ្នកដាំមិនត្រូវការស្វាយនោះក៏ដោយ ឬទោះបីក្រាបសំពះអង្វរសុំទុរេនក៏ដោយ នៅទីបំផុត យើងក៏នៅតែបានទទួលស្វាយដដែល ព្រោះហេតុនោះ ការនិយាយថា ដាំស្វាយបានស្វាយទើបត្រូវតាមសេចក្តីពិតក្នុងធម្មជាតិ បើដាំស្វាយ បានដូង ទើបខុសចាកសេចក្តីពិតក្នុងធម្មជាតិ ។
កាលបើគោលឬក្រិត្យនៃភាពត្រឹមត្រូវមានយ៉ាងនេះ តើសេចក្តីយល់ឃើញត្រូវដែលហៅថា សម្មាទិដ្ឋិ នោះ សំដៅដល់សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវទៅតាមអ្វី? ឬ យល់ឃើញដូចម្តេចទើបឈ្មោះថា យល់ឃើញត្រូវ?
បើយើងសិក្សាពិចារណាមើលភស្តុតាងក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានិងពិចារណាយ៉ាងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ នឹងឃើញថា គំហើញត្រូវ នៅទីនេះ សំដៅដល់ សេចក្តីយល់ឃើញជីវិតរបស់ខ្លួនត្រូវច្រើនជាងអ្វី ៗទាំងអស់ និងយល់ឃើញត្រូវតាមសេចក្តីពិតក្នុង ធម្មជាតិច្រើនជាងសេចក្តីយល់ឃើញតាមអារម្មណ៍ ឬតាមច្បាប់ឬតាមសម្មតិកម្មឬតាមបញ្ញត្តិរបស់មនុស្ស ។
សេចក្តីពិតក្នុងធម្មជាតិមានច្រើនកម្រិត ដូចជា កម្រិតសម្មតិសច្ចៈ វត្ថុរាវមួយដែលយើងហៅថា ទឹក អ្នកណា ៗក៏ស្គាល់បាន ប្រសិនបើយើងនិយាយថា ខ្ញុំផឹកទឹក គាត់ងូតទឹក គេហែលទឹក អ្នកផងទាំងពួងក៏យល់ដឹងបានដោយឥតប្រកែក ប៉ុន្តែបើនិយាយក្នុងកម្រិតសភាវសច្ចៈ ទឹកក៏មិនមាន មានតែសារធាតុផ្សំខាងគីមី គឺ មានបរមាណូហៃត្រូជិន(អ៊ីត្រូហ្សែន) ២ បរមាណូផ្សំចូលជាមួយនឹងបរមាណូអុកហ្សីជិន(អុកហ្ស៊ីហ្សែន) ១ បរមាណូ ដែលហៅថា H2O ប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែបើនិយាយក្នុងកម្រិតបរមត្ថសច្ចៈH2O ក៏មិនមាន បើយើងយកបរមាណូអ៊ីត្រូហ្សែននិងបរមាណូអុកហ្សីហ្សែនមកប្រញែកប្របែកជាឯឡិកត្រន់ នូត្រន់ ប្រូតន់និងអនុភាគឲ្យតូចល្អិតជាងបរមាណូផ្សេង ៗហើយ (subatomic particles) H2O ក៏មិនមាន នៅសល់តែអនុភាគផ្សេង ៗប៉ុណ្ណោះ ។
សេចក្តីពិត ៣ កម្រិតខាងលើ បើពិចារណាមើលឲ្យហ្មត់ចត់ យើងនឹងឃើញថាជាសេចក្តីពិតទាក់ទងនឹងភាគផ្សំ(components) របស់សារពើវត្ថុ យើងដឹងសេចក្តីពិតទាំងនេះបានដោយការប្រញែកបំបែក(Analysis)ឲ្យជាអនុភាគតូច ៗតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន គ្រាន់តែយើងចាប់ផ្តើមប្រញែកបំបែក សេចក្តីពិតដែលយើងទទួលស្គាល់ក៏បាត់ទៅ ធ្វើឲ្យយើងមើលឃើញសេចក្តីពិតកម្រិតផ្សេង ៗទៀតជ្រៅទៅដោយលំដាប់រហូតដល់សេចក្តីពិតកម្រិតចុងក្រោយ(បរមត្ថសច្ចៈ) ដែលមិនអាចប្រញែកបំបែកតទៅទៀតបាន បើពឺតតែប្រញែកបំបែកតទៅទៀត ក៏គ្មានឃើញអ្វីនៅសល់ជាសេចក្តីពិតទេ មានត្រឹមតែលំហទទេ ។
ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រើវិធីវិភជ្ជវាទ គឺ ប្រញែកបំបែកក្នុងការស្វែងរកសេចក្តីពិត ដូចជា ការប្រញែកបំបែកមនុស្សចេញជា រូបនិងនាម ការប្រញែកបំបែករូបជាធាតុដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ការប្រញែកបំបែកនាមជាវេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណជាដើម ពោលគឺ ការដែលប្រញែកបំបែកភាគផ្សំរបស់មនុស្សនេះ មានគោលបំណងដើម្បីឲ្យដឹងសេចក្តីពិតម្យ៉ាង និង ដើម្បីកុំឲ្យមនុស្សឈ្លក់វង្វេងនឹងសេចក្តីពិតកម្រិតខាងក្រៅ ទាំងនេះក៏ដើម្បីបំផ្លាញ ឃនសញ្ញា គឺ សេចក្តីសម្គាល់ថាជាដុំជាសំណុំជាតួខ្លួនដែលជាហេតុនាំឲ្យប្រកាន់ខ្ជាប់អត្តា និងដើម្បីឲ្យមើលឃើញថា ជីវិតរបស់មនុស្សគ្រាន់តែជាកិរិយាវិធីតាមធម្មជាតិ (natural process)មួយដែលមានគ្រឿងផ្សំតាក់តែងផ្សេង ៗកើតឡើងប្រព្រឹត្តទៅ និង ផុតរលត់ទៅតាមហេតុបច្ច័យ គ្មានអ្វីជាអមតៈខាងក្នុងឡើយ គ្មានអ្នកណាសាងឬបង្កើតឡើង ឬ គ្មានអ្នកណាមួយជាម្ចាស់ឡើយ មិនប្រព្រឹត្តទៅតាមបំណងរបស់អ្នកណាមួយ ។
ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា មិនត្រឹមតែប្រញែកបំបែកដើម្បីឲ្យដឹងចំណែកផ្សំតាក់តែងផ្សេង ៗរបស់ជីវិតប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែប្រញែក បំបែកដើម្បីឲ្យដឹងលក្ខណៈសំខាន់ដែលជាសេចក្តីពិតតាមធម្មជាតទៀតផង ពោលគឺ លក្ខណៈសំខាន់ដែលគ្របដណ្តប់រាល់ជីវិត និង សារពើវត្ថុចាត់ទុកបានថាជាសេចក្តីពិតសកលនិងជាសេចក្តីពិតតាមធម្មជាតិ ។
សេចក្តីពិតតាមធម្មជាតិដែលព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវការឲ្យមនុស្សយល់ដឹង គឺ អរិយសច្ចៈ ៤ បានដល់ ទុក្ខ ហេតុនាំឲ្យកើតទុក្ខ ការលុបបំបាត់ទុក្ខ និងវិធីបដិបត្តិដើម្បីលុបបំបាត់ទុក្ខ ការដែលហៅសេចក្តីពិតទាំង ៤ នេះថាជាអរិយសច្ចៈ ព្រោះជាសេចក្តីពិតដ៏ប្រសើរ អាចធ្វើឲ្យបុគ្គលដែលយល់ដឹងសេចក្តីពិតទាំងនេះក្លាយជាបុគ្គលប្រសើរ បុគ្គលនឹងប្រសើរឬថ្លៃថ្នូរទៅបានមិនអាស្រ័យទៅលើឋានៈរបស់គេទេ ប៉ុន្តែអាស្រ័យទៅលើសេចក្តីស្អាតស្អំ ភ្លឺស្វាង និង ស្ងួតស្ងប់របស់គេ ទើបក្លាយជាបុគ្គលប្រសើរឬថ្លៃថ្នូរបាន ការយល់ដឹងសេចក្តីពិតកម្រិតផ្សេង ៗមិនអាចធ្វើឲ្យបុគ្គលស្អាតស្អំ ភ្លឺស្វាង និង ស្ងួតស្ងប់បានទេ ព្រោះហេតុនោះទើបមិននិយមលើកតម្លើងថាជាអរិយសច្ចៈ ហេតុដូច្នេះ តួនាទីរបស់ពុទ្ធសាសនិកជន គឺ សេចក្តីព្យាយាមកសាង សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវឲ្យកើតឡើងដោយព្យាយាមឈ្វេងយល់អរិយសច្ចៈនេះមុនអ្វី ៗទាំងអស់ ។
អរិយសច្ចៈមានដល់ទៅ ៤ ប្រការ តើពុទ្ធសាសនិកជនគួរយល់ដឹងអ្វីមុន?
ឆ្លើយថា គួរយល់ដឹងទុក្ខសច្ចៈមុនសច្ចៈដទៃព្រោះហេតុផលដូចតទៅនេះ
១.ទុក្ខចាត់ជាផលជាក់ស្តែងដែលមនុស្សអាចសង្កេតឃើញបានដោយងាយទាំងមាននៅនឹងមនុស្សទូទៅ និងអាចសង្កេតឃើញបានគ្រប់ពេលវេលានិងគ្រប់ទីកន្លែង ប្រសិនបើយើងហ៊ានសម្លឹងមើលទុក្ខនោះដោយសុចរិត អរិយសច្ចៈ ៣ ប្រការទៀតជាសេចក្តីពិតល្អិតជ្រាលជ្រៅពិបាកនឹងសង្កេតឃើញបានណាស់ ។
២.ទុក្ខចាត់ជាច្រកនាំទៅកាន់សច្ចៈដទៃទៀត ប្រសិនបើមើលឃើញទុក្ខហើយ វាបានជាធ្នាក់នាំទៅកាន់សច្ចៈដទៃទៀត ប្រសិន បើយើងសិក្សាជីវប្បវត្តិរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់និងអរិយសាវ័កទាំងឡាយ នឹងឃើញថា ជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់និងអរិយសាវ័ក ទាំងនោះចាប់ផ្តើមឡើងដោយការមើលឃើញទុក្ខ នឿយណាយក្នុងទុក្ខហើយក៏ព្យាយាមរាវរកមូលហេតុនៃទុក្ខ លុះរកឃើញមូល ហេតុហើយក៏រិះរកវិធីសាស្រ្តលុបបំបាត់កម្ចាត់មូលហេតុនៃទុក្ខនោះចោល កាលបើលុបបំបាត់កម្ចាត់បានសម្រេចហើយក៏ចូលដល់សេចក្តីសុខដ៏ប្រសើរ រួចស្រឡះចាកទុក្ខទាំងពួង ។
ព្រោះហេតុនោះ ពុទ្ធសាសនិកជនត្រូវខិតខំកសាងទស្សនគតិជាថ្មី ត្រូវមើលឲ្យឃើញថា ជីវិតនេះមានទុក្ខ មូលហេតុរបស់ទុក្ខ គឺតណ្ហា មិនមែនអ្វីដទៃទេ ទាំងត្រូវមើលឲ្យឃើញថា ទុក្ខនោះជារឿងដែលអាចលុបបំបាត់កម្ចាត់បានយ៉ាងពិតប្រាកដទាំងលុប បំបាត់កម្ចាត់បានដោយបម្រឹងប្រឹងប្រែងរបស់មនុស្សខ្លួនឯង មិនត្រូវពឹងអាស្រ័យអំណាចខាងក្រៅណាៗឡើយ និងត្រូវមើលឲ្យឃើញថា មគ្គមានអង្គ ៨ ជាផ្លូវនាំទៅកាន់ការលុបបំបាត់កម្ចាត់ទុក្ខបានទាំងស្រុងមិនមែនផ្លូវដទៃឡើយ ។
សរុបសេចក្តីមកថា ពុទ្ធសាសនិកជនពិតប្រាកដមិនមែនជាមនុស្សមានត្រឹមតែសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងព្រះរតនត្រ័យ ធ្វើបុណ្យ ឲ្យទាន និង រក្សាសីលតាមប្រពៃណីដោយប្រាសចាកសេចក្តីយល់ឃើញត្រូវជាមូលដ្ឋានប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវឈ្វេងយល់គោលបដិបត្តិសម្រាប់ខ្លួនឯងផង ពោលគឺ គោលបដិបត្តិពិតប្រាកដមិនមែនសីល សមាធិ បញ្ញាដូចដែលប្រកាន់មកនោះទេ សីល-សមាធិ-បញ្ញាជាគោលបដិបត្តិសម្រាប់ភិក្ខុ-សាមណេរដែលជាអ្នកបួសឧទ្ធិសជីវិតដល់ព្រះពុទ្ធសាសនាហើយ គោលបដិបត្តិសម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជន គឺ មគ្គមានអង្គ ៨ បានដល់ គំហើញត្រូវ តម្រិះត្រូវ សម្តីត្រូវ ទង្វើត្រូវ អាជីពត្រូវ កំហំត្រូវ រលឹកត្រូវ តម្កល់ចិត្តត្រូវ និងសង្ខេបបានជា ៣ គឺ បញ្ញា សីល សមាធិ ព្រោះហេតុនោះ ពុទ្ធសាសនិកជនត្រូវចាប់ផ្តើមការបដិបត្តិដោយបញ្ញាមុន បើនិយាយក្នុងផ្លូវសាសនពិធី គប្បីចាប់ផ្តើមឡើងដោយទេសនា សមាទានសីល និងធ្វើសមាធិ ។
បញ្ញាមាន ៣ កម្រិត គឺ ចេះស្តាប់ បានដល់ ចេះ ដឹង យល់ព្រោះស្តាប់ (សុតមយបញ្ញា) ចេះគិត បានដល់ ចេះ ដឹង យល់ព្រោះគិត(ចិន្តមយបញ្ញា)ចាត់ជាកម្រិតទិដ្ឋិ និង ចេះធ្វើ បានដល់ ចេះ ដឹង យល់ព្រោះធ្វើ ឬ អនុវត្ត(ភាវនាមយបញ្ញា) ចាត់ជាកម្រិតញាណដែលកើតចេញពីសមាធិ ពុទ្ធសាសនិកជនគប្បីចាប់ផ្តើមកម្រិតទិដ្ឋិសិនហើយទើបប្រើបញ្ញាពិចារណា រហូតដល់សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវជាគោលចិញ្ចឹមជីវិត ។
គំហើញត្រូវ បានដល់ សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវតាមសេចក្តីពិតក្នុងធម្មជាតិរបស់ជីវិត ពោលគឺ សេចក្តីយល់ដឹងអរិយសច្ចៈ ៤ ពុទ្ធសាសនិកជនត្រូវមើលឲ្យឃើញថា ជីវិតមានទុក្ខ ទាំងទុក្ខនោះកើតចេញពីមូលហេតុ គឺ តណ្ហា-ចំណង់ ទុក្ខជារឿងដែលអាចលុបបំបាត់កម្ចាត់បានយ៉ាងពិតប្រាកដ និងផ្លូវបដិបត្តិដើម្បីលុបបំបាត់កម្ចាត់ទុក្ខនោះ គឺ មគ្គមានអង្គ ៨ ។
ដើម្បីសាងសម្មាទិដ្ឋិឬបញ្ញាឲ្យកើតឡើង ពុទ្ធសាសនិកជនតោងតែជាអ្នកចូលចិត្តស្តាប់ អាន និង គិត រហូតដល់កើតទស្សនៈដែលត្រឹមត្រូវ គឺ សម្មាទិដ្ឋិ ពោលគឺ ចេះស្តាប់ ចេះគិត និង ចេះធ្វើ ទើបមានផលល្អទាំងដល់ខ្លួនឯងនិងសង្គមជាតិ ។
ឆ្លើយថា គួរយល់ដឹងទុក្ខសច្ចៈមុនសច្ចៈដទៃព្រោះហេតុផលដូចតទៅនេះ
១.ទុក្ខចាត់ជាផលជាក់ស្តែងដែលមនុស្សអាចសង្កេតឃើញបានដោយងាយទាំងមាននៅនឹងមនុស្សទូទៅ និងអាចសង្កេតឃើញបានគ្រប់ពេលវេលានិងគ្រប់ទីកន្លែង ប្រសិនបើយើងហ៊ានសម្លឹងមើលទុក្ខនោះដោយសុចរិត អរិយសច្ចៈ ៣ ប្រការទៀតជាសេចក្តីពិតល្អិតជ្រាលជ្រៅពិបាកនឹងសង្កេតឃើញបានណាស់ ។
២.ទុក្ខចាត់ជាច្រកនាំទៅកាន់សច្ចៈដទៃទៀត ប្រសិនបើមើលឃើញទុក្ខហើយ វាបានជាធ្នាក់នាំទៅកាន់សច្ចៈដទៃទៀត ប្រសិន បើយើងសិក្សាជីវប្បវត្តិរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់និងអរិយសាវ័កទាំងឡាយ នឹងឃើញថា ជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់និងអរិយសាវ័ក ទាំងនោះចាប់ផ្តើមឡើងដោយការមើលឃើញទុក្ខ នឿយណាយក្នុងទុក្ខហើយក៏ព្យាយាមរាវរកមូលហេតុនៃទុក្ខ លុះរកឃើញមូល ហេតុហើយក៏រិះរកវិធីសាស្រ្តលុបបំបាត់កម្ចាត់មូលហេតុនៃទុក្ខនោះចោល កាលបើលុបបំបាត់កម្ចាត់បានសម្រេចហើយក៏ចូលដល់សេចក្តីសុខដ៏ប្រសើរ រួចស្រឡះចាកទុក្ខទាំងពួង ។
ព្រោះហេតុនោះ ពុទ្ធសាសនិកជនត្រូវខិតខំកសាងទស្សនគតិជាថ្មី ត្រូវមើលឲ្យឃើញថា ជីវិតនេះមានទុក្ខ មូលហេតុរបស់ទុក្ខ គឺតណ្ហា មិនមែនអ្វីដទៃទេ ទាំងត្រូវមើលឲ្យឃើញថា ទុក្ខនោះជារឿងដែលអាចលុបបំបាត់កម្ចាត់បានយ៉ាងពិតប្រាកដទាំងលុប បំបាត់កម្ចាត់បានដោយបម្រឹងប្រឹងប្រែងរបស់មនុស្សខ្លួនឯង មិនត្រូវពឹងអាស្រ័យអំណាចខាងក្រៅណាៗឡើយ និងត្រូវមើលឲ្យឃើញថា មគ្គមានអង្គ ៨ ជាផ្លូវនាំទៅកាន់ការលុបបំបាត់កម្ចាត់ទុក្ខបានទាំងស្រុងមិនមែនផ្លូវដទៃឡើយ ។
សរុបសេចក្តីមកថា ពុទ្ធសាសនិកជនពិតប្រាកដមិនមែនជាមនុស្សមានត្រឹមតែសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងព្រះរតនត្រ័យ ធ្វើបុណ្យ ឲ្យទាន និង រក្សាសីលតាមប្រពៃណីដោយប្រាសចាកសេចក្តីយល់ឃើញត្រូវជាមូលដ្ឋានប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវឈ្វេងយល់គោលបដិបត្តិសម្រាប់ខ្លួនឯងផង ពោលគឺ គោលបដិបត្តិពិតប្រាកដមិនមែនសីល សមាធិ បញ្ញាដូចដែលប្រកាន់មកនោះទេ សីល-សមាធិ-បញ្ញាជាគោលបដិបត្តិសម្រាប់ភិក្ខុ-សាមណេរដែលជាអ្នកបួសឧទ្ធិសជីវិតដល់ព្រះពុទ្ធសាសនាហើយ គោលបដិបត្តិសម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជន គឺ មគ្គមានអង្គ ៨ បានដល់ គំហើញត្រូវ តម្រិះត្រូវ សម្តីត្រូវ ទង្វើត្រូវ អាជីពត្រូវ កំហំត្រូវ រលឹកត្រូវ តម្កល់ចិត្តត្រូវ និងសង្ខេបបានជា ៣ គឺ បញ្ញា សីល សមាធិ ព្រោះហេតុនោះ ពុទ្ធសាសនិកជនត្រូវចាប់ផ្តើមការបដិបត្តិដោយបញ្ញាមុន បើនិយាយក្នុងផ្លូវសាសនពិធី គប្បីចាប់ផ្តើមឡើងដោយទេសនា សមាទានសីល និងធ្វើសមាធិ ។
បញ្ញាមាន ៣ កម្រិត គឺ ចេះស្តាប់ បានដល់ ចេះ ដឹង យល់ព្រោះស្តាប់ (សុតមយបញ្ញា) ចេះគិត បានដល់ ចេះ ដឹង យល់ព្រោះគិត(ចិន្តមយបញ្ញា)ចាត់ជាកម្រិតទិដ្ឋិ និង ចេះធ្វើ បានដល់ ចេះ ដឹង យល់ព្រោះធ្វើ ឬ អនុវត្ត(ភាវនាមយបញ្ញា) ចាត់ជាកម្រិតញាណដែលកើតចេញពីសមាធិ ពុទ្ធសាសនិកជនគប្បីចាប់ផ្តើមកម្រិតទិដ្ឋិសិនហើយទើបប្រើបញ្ញាពិចារណា រហូតដល់សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវជាគោលចិញ្ចឹមជីវិត ។
គំហើញត្រូវ បានដល់ សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវតាមសេចក្តីពិតក្នុងធម្មជាតិរបស់ជីវិត ពោលគឺ សេចក្តីយល់ដឹងអរិយសច្ចៈ ៤ ពុទ្ធសាសនិកជនត្រូវមើលឲ្យឃើញថា ជីវិតមានទុក្ខ ទាំងទុក្ខនោះកើតចេញពីមូលហេតុ គឺ តណ្ហា-ចំណង់ ទុក្ខជារឿងដែលអាចលុបបំបាត់កម្ចាត់បានយ៉ាងពិតប្រាកដ និងផ្លូវបដិបត្តិដើម្បីលុបបំបាត់កម្ចាត់ទុក្ខនោះ គឺ មគ្គមានអង្គ ៨ ។
ដើម្បីសាងសម្មាទិដ្ឋិឬបញ្ញាឲ្យកើតឡើង ពុទ្ធសាសនិកជនតោងតែជាអ្នកចូលចិត្តស្តាប់ អាន និង គិត រហូតដល់កើតទស្សនៈដែលត្រឹមត្រូវ គឺ សម្មាទិដ្ឋិ ពោលគឺ ចេះស្តាប់ ចេះគិត និង ចេះធ្វើ ទើបមានផលល្អទាំងដល់ខ្លួនឯងនិងសង្គមជាតិ ។